Witamina D – nowe spojrzenie na jej rolę w organizmie

Artykuł partnera

Już w 1822 roku Jędrzej Śniadecki opublikował artykuł, w którym wskazywał na korzystny wpływ kąpieli słonecznych na układ kostny, zaś w 1922 roku McCollum odkrył związek odpowiedzialny za wzrost kości. Witamina D w farmakologii znajduje zastosowanie nie tylko w leczeniu schorzeń układu kostnego (w tym osteomolacji i ostoperozy), ale także w leczeniu chorób układu krążenia, metabolizm organizmu oraz w leczeniu schorzeń rakowych, ponieważ hamuje podziały mitotyczne komórek, a także wpływa na zmniejszenie częstotliwości występowania chorób autoimmunologicznych. Witamina D ma zbawienny wpływ na funkcjonowanie naszego organizmu w każdym wieku, dlatego bardzo ważna jest świadomość, co grozi nam w przypadku jej niedoboru.

Witamina D2 a witamina D3

Witamina D jest oznaczana w literaturze naukowej jako ATC: A 11 CC 05 stanowi grupę stereoidowych, rozpuszczalnych w tłuszczach organicznych związków chemicznych podtrzymujących gospodarkę wapniowo-fosforową oraz stanowiącą budulec w postaci kości. Rozróżnienie między witamina D2 a witaminą D3 polega na budowie łańcucha bocznego: w pierwszym przypadku mowa o ergokalcyferolu, czyli ergosterolu naturalnie występującym w tranie, olejach rybnych, drożdżach i organizmach roślinnych; druga forma – witamina D3, cholekalcyferol – powstaje w wyniku działania promieni UV na skórę człowieka, gdzie 7-dehydrocholesterolu ulega hydroksylacji w wątrobie do kalcydiolu i w nerkach do kalcytriolu, tworząc witaminę D. Ten typ witaminy D występuje w drożdżach, wątrobie, żółtku jaj oraz w przetworach i olejach rybnych, w wątrobie, w znacznie mniejszych ilościach w mięsie drobiu i przetworach mlecznych. Warto mieć na uwadze, iż witamina D występuje jedynie w tranach – nie jest obecna w olejach i innych pochodnych rybich tłuszczach. Do źródeł pokarmowych o najwyższym stopniu stężenia witaminy D zalicza się ryby (głównie tłuste: śledzie, łososie, pstrągi), kawior, jajka oraz pełne mleko i jego przetwory (sery pleśniowe, masło), drób i jego podroby oraz grzyby (głównie pieczarki i smardze). Dieta bogata w codzienną porcję tłustych ryb oraz uwzględniająca spacery na Słońcu jest w stanie pokryć dzienną dawkę zapotrzebowania dorosłej osoby na witaminę D.

Jaką rolę spełnia witamina D w ludzkim organizmie?

Wspomniany kalcytriol spełnia szereg różnorodnych funkcji w większości komórek w organizmie, kontrolując działanie ok. 200 genów. Wpływ witaminy D na układ kostny wydaje się oczywisty: reguluje gospodarkę wapniowo-fosforową i mineralizuje kości. Nie wszyscy jednak są świadomi, że witamina ta wpływa na wygaszanie procesów zapalnych (obniża poziom cytokin prozapalnych i podwyższa poziom cytokin przeciwzapalnych), prowadzi do mnożenia się komórek mięśni gładkich naczyń krwionośnych, zaś jej prawidłowy poziom znacząco przyczynia się do obniżenia ryzyka wystąpienia chorób autoimmunologicznych, zwłaszcza cukrzycy typu I i II oraz insulinoporności. Znane są badania wykazujące bezpośrednią korelację między brakiem odpowiedniego poziomu witaminy D a wystąpieniem depresji, choroby Alzheimera oraz Parkinsona. Pod koniec lat 80. na uniwersytecie w Osace naukowcy wykryli zależność między wyższym poziomem witaminy D a ustąpieniem zmian łuszczycowych.

Niedobór witaminy D objawia się częstszymi skłonnościami do infekcji, problemami układu sercowo-naczyniowego, rozmiękaniem kości i osteoporozą u dorosłych, pogorszeniem stanu skóry, zapaleniem spojówek a także zwiększonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy (obu typów), pojawienia się nowotworów i chorób autoagresywnych. Chroniczny niedobór witaminy D wpływa na osłabienie mięśni, pojawienie się stałego uczucia zmęczenia, podwyższenia ciśnienia we krwi, gorszą kondycją fizyczną, niespokojny sen oraz podatnością na różnego rodzaju złamania i zwichnięcia.

Witamina D – norma

Polacy cierpią na niedobór witaminy D, co wykazały badania stężenia kalcydiolu w surowicy krwi. Według lekarzy rekomendowana dawka witaminy D dla dorosłej osoby wynosi 30-50 ng/ml (17-125 nmol/l), w przypadku dawki < 20 ng/ml (< 50 nmol/l) mowa o poważnych deficycie. Według dokumentu syngowanego przez Komitet Naukowy Komisji Europejskiej „Opinion of the Scientific Committee on Food on the Tolerable Upper Intake Levelof Vitamin D” 99% Europejczyków cierpi na niedobór witaminy D w okresie jesienno-zimowym. Normy witaminy D według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dla Polski są identyczne jak dla mieszkańców Stanów Zjednoczonych, Kanady, Niemiec i Szwajcarii.

Polacy dostarczają witaminę D w pożywieniu w postaci tłuszczy (37%), mięs i podrobów (36%), zaś rybny i ich pochodne stanowią niewielki, bo zalewie 2% źródło tej witaminy. Pozostałe dawki są dostarczane w postaci reakcji na działanie promieni słonecznych. Są one zależne od kilku czynników: stopnia nasłonecznienia, pory roku, karnacji cery, stopnia grubości tkanki tłuszczowej oraz grubości pokrywy chmur i zanieczyszczenia powietrza. Aby zapewnić organizmowi odpowiednią dawkę witaminy D wytwarzanej pod wpływem promieni słonecznych należy eksponować całe ciało na działanie Słońca 2-3 razy w tygodniu po 15-20 minut. Jednocześnie należy przestrzegać zaleceń dermatologów i unikać eskpozycji na Słońce w godzinach południowych oraz stosować kosmetyki z wysokimi filtrami blokującymi szkodliwe promieniowanie UV. Warto mieć na względzie, iż filtry przeciwsłoneczne są w stanie zablokować nawet 95% promieni UV, przez co organizm nie jest w stanie zagwarantować dostatecznej produkcji tej witaminy. Informacje o tym, jak fototyp skóry wpływa na stan poziomu witaminy D i ile wynosi zalecana dawka kąpieli słonecznych dla dzieci i osób dorosłych można poczytać na stronie https://www.doppelherz.pl/wiedza-i-porady/witamina-d/.

Witamina D u noworodków i małych dzieci

W badaniach Z. Zdrojewicza, E. Chruszczewskiej i M. Minera Wpływ witaminy D na organizm człowieka, zalecana dzienna dawka witaminy D dla noworodków i małych dzieci wynosi 1000-2000 IU/dzień (25 µg/dzień), u nastolatków się podwaja do wartości 4000 IU/ dzień (100 µg/dzień). Według badań przytoczonych w artykule Wielokierunkowe działanie witaminy D niedobór witaminy D występuje u 60-100% ciężarnych. Wpływa ona nie tylko na wzrost budulca kości, ale także na stan uzębienia jamy ustnej – próchnica dotyka częściej te dzieci, które cierpią na jej niedobór. Utrzymanie odpowiedniego poziomu witaminy D w organizmie dziecka obniża 8-krotnie ryzyko wystąpienia zachorowania na cukrzycę typu I.

Witamina D u kobiet w ciąży

Zapotrzebowanie kobiety w ciąży na witaminę D wynosi 4000 IU/ dzień (100 µg/dzień). Organizm matki dostarcza dziecku witaminy przez łożysko i krwioobieg, dlatego kluczowe jest, aby matka zaspokajała dzienną dawkę witaminy D, ponieważ jej znaczący niedobór może być przyczyną hipokalcemii i drgawek u noworodków oraz wtórnej nadczynności przytarczyc u matki i noworodka, a także odpowiadać za niską masę urodzeniową dziecka. Jeśli trzeci trymestr ciąży przypada na okres zimowy, czyli czas niskiego stopnia nasłonecznienia, noworodek narażony jest na niski stopień mineralizacji kości oraz zwiększonym ryzyku wystąpienia infekcji górnych dróg oddechowych. Kobiety planujące ciążę i pracujące w biurze powinny dodatkowo przyjmować witaminę D, ponieważ całodniowe przebywanie w zamkniętym pozbawia je dobroczynnego działania promieni słonecznych. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca, aby każda kobieta od II trymetru do momentu zakończenia karmienia piersią zażywała dodatkowo witaminę D.

Witamina D u osób starszych

Osoby starsze powinny dostarczać 10 000 IU/ dzień (250 µg/dzień) witaminy D. Osoby starsze często borykają się z cukrzycą oraz problemami z utrzymaniem prawidłowego poziomu cukru we krwi. Zapewnienie prawidłowego poziomu witaminy D wpływa na ograniczenie oporności na insulinę dzięki obecności receptorów witaminy D VDR, które wychwytują glukozę w tkance mięśni. Dodatkowo osoby zmagające się z otyłością, osteoporozą, problemami trawiennymi (zaburzone wchłanianie) oraz nadciśnieniem powinny wykonać badania stężenia witaminy D we krwi i w razie potrzeby podjąć dodatkową suplementację.

Czy suplementować witaminę D?

Z powodu niskiego stężenia kalcydiolu w surowicy krwi mieszkańców Środkowo-Wschodniej Europy, lekarze rekomendują suplementację witaminy D. Kuracja powinna trwać około 3 miesięcy, aby długotrwale podnieść poziom w surowicy krwi. Na rynku farmaceutycznym dostępnych jest wiele preparatów zawierających witaminę D, jednak nie każdy jest skuteczny. Wynika to ze składu suplementu – te zawierające witaminę D2 wykazują ok. 30% słabsze działanie niż suplementy zawierające dawkę D3. Witamina D3 dostępna jest w formie tabletek, żeli, kropli doustnych i aerozolu. Cena witaminy D3 zawierającej 2000 jednostek to wydatek około 15 złotych za opakowanie 50 kapsułek (cena na podstawie suplementu Doppelherz Activ Witamina D3 2000). Istnieją także suplementy o niższej zawartości witaminy D, które można zażywać przez cały rok.

Suplementacja witaminy D u dzieci rekomendowana jest od lat, aktualnie zaleca się ją także osobom dorosłych i w podeszłym wieku ze względu na jej wysoce pozytywne oddziaływanie przeciw chorobom metabolicznym (cukrzyca), autoimmunologicznym (choroba Parkinsona i Alzheimera) oraz hamowaniu progresji nowotworów. Oczywiście bazowa pozostaje rola witaminy D w leczeniu chorób kostnych. Nie należy mylić dobroczynnego działania witaminy D z zapobieganiem chorobom: nie chroni przed chorobami, bo te zależą od wielu czynników takich jak odpowiednia dieta, aktywność fizyczna oraz predyspozycje genetyczne. Suplementacja witaminą D jest dedykowana dla osób zdrowych, które chcą uzupełnić jej poziom do rekomendowanych przez WHO i PTG norm. Podczas zażywania witaminy D należy cyklicznie skontrolować jej poziom, czy wybrany preparat jest skuteczny i czy uregulowało się jej dostateczny poziom w surowicy krwi.

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Źródła medyczne:

1. Anna Dittfeld, Katarzyna Gwizdek, Aneta Koszowska, Katarzyna Fizia, Wielokierunkowe działanie witaminy D, dostęp online: http://annales.sum.edu.pl/archiwum_publikacje/2014_68_1_7.pdf
2. Zygmunt Zdrojewicz, Ewa Chruszczewska, Michał Miner, Wpływ witaminy D na organizm człowieka, dostęp online: http://www.medrodzinna.pl/wp-content/uploads/2015/08/mr_2015_061-066.pdf
3. Bogna Grygiel-Górniak, Mariusz Puszczewicz,Witamina D – nowe spojrzenie w medycyniei reumatologii, dostęp online: https://phmd.pl/api/files/view/29514.pdf
4. Artur Gadomski, Skutki niedoboru witaminy D w organizmie człowieka, dostęp online: http://www.nowapediatria.pl/wp-content/uploads/2017/06/np_2017_034-037.pdf
5. Elżbieta L. Anuszewska, Nowe spojrzenie na witaminę D, dostęp online: https://www.pth.pl/userfiles/file/wit_d.pdf